Oekraïne brengt met goedkope hobbydrones, uitgerust met allerlei explosieven, grote schade toe aan miljoenen kostende Russische tanks en pantservoertuigen. Ook andere wapens en zelfs bevoorradingssystemen worden getroffen.

Deze ontwikkeling in de nu bijna anderhalf jaar durende oorlog kan verstrekkende gevolgen hebben.

In een video die deze week opdook is te zien hoe first-person-view (FPV) drones insloegen in wat een Russische T-90M leek te zijn, een geavanceerde Russische tank die volgens sommige schattingen wel 4,5 miljoen dollar waard is, omgerekend ongeveer 4,1 miljoen euro.

Dat is aanzienlijk meer dan de prijs van de FPV-drones die waarschijnlijk slechts een paar honderd euro per stuk kosten.

Door drones gemaakte video's als die hierboven zijn inmiddels normaal. Dit soort beelden komen bijna dagelijks naar buiten en laten zien hoe groot de rol van drones is geworden. Niet alleen tanks zijn hun doelwit, maar ook voertuigen die troepen transporteren, infanteriegevechtsvoertuigen en bevoorradings- en munitietrucks.

De alomtegenwoordige dreiging van de drones staat in schril contrast met de opvallende afwezigheid van gevechtsvliegtuigen boven dezelfde gebieden. Dit komt voornamelijk door het hoge risico dat bemande straaljagers worden neergehaald.

De kosten voor één FPV-drone van het type dat wordt gebruikt bij deze aanvallen, ligt meestal tussen de 400 en 500 dollar, omgerekend tussen de 364 en 455 euro. Een Playstation 5 is duurder.

Uitgerust met explosieven kunnen deze goedkope drones gevechtssystemen beschadigen en zo belangrijke logistieke en bevoorradingsoperaties lamleggen. Hierdoor moet de vijand veel hogere kosten maken.

"Het draait allemaal om kosten", zei Samuel Bendett tegen Insider. Bendett is defensie- en technologie-expert gespecialiseerd in Rusland bij de Amerikaanse onderzoeksorganisatie Center for Naval Analyses. Hij noemt de drones "extreem kosteneffectief".

Een Oekraïense dronebestuurder tijdens een test in Donetsk in het oosten van Oekraïne op 3 augustus 2023.
Een Oekraïense dronebestuurder tijdens een test in Donetsk in het oosten van Oekraïne op 3 augustus 2023.
Wojciech Grzedzinski/Anadolu Agency via Getty Images

Wat zijn FPV-drones?

De FPV-drones die Oekraïne inzet zijn feitelijk amateurtoestellen die relatief lang kunnen 'rondsluipen' voordat ze toeslaan. Veel drones hebben een frame van ongeveer 13 bij 23 centimeter en dragen een explosieve lading bij zich van 0,5 tot 3 kilo.

De onbemande systemen zijn aangepaste hobbydrones die een hoge snelheid kunnen behalen. Ze zijn gebouwd met onderdelen uit China en aanverwante markten, en bewapend met een geïmproviseerde kop van plastic explosieven of een raketgestuurde antitankgranaat.

Dronebestuurders dragen speciale brillen die direct zicht geven op het slagveld en ze gebruiken een afstandsbediening om de onbemande toestellen te besturen.

Een Oekraïense dronebestuurder met een bril die direct zicht (first person view, FPV) op het slagveld geeft, tijdens een test in Donetsk op 3 augustus 2023.
Een Oekraïense dronebestuurder met een bril die direct zicht (first person view, FPV) op het slagveld geeft, tijdens een test in Donetsk op 3 augustus 2023.
Wojciech Grzedzinski/Anadolu Agency via Getty Images

Hoewel de drones eenrichtingstoestellen zijn die ontploffen bij een inslag, zijn de besturingssystemen wel herbruikbaar. Eén bestuurder kan uiteindelijk meerdere drones besturen in de loop van een gevecht. Hierdoor zijn deze troepen eigenlijk een veel waardevoller doel om te bestoken dan de drones zelf.

Een drone vliegt laag over de grond tijdens het testen van nieuw materieel door Oekraïense strijdkrachten op 3 augustus 2023.
Een drone vliegt laag over de grond tijdens het testen van nieuw materieel door Oekraïense strijdkrachten op 3 augustus 2023.
Wojciech Grzedzinski/Anadolu Agency via Getty Images

Waar komen de drones vandaan?

De FPV-drones worden zowel door de Russen als de Oekraïners gebruikt en zijn grotendeels geleverd door bedrijven en vrijwilligers, hoewel slechts één partij overheidssteun heeft.

Oekraïne heeft met succes een 'leger van drones' gevormd met crowdsourcing en crowdfunding. Non-profit-organisaties als het Oekraïense Escadrone produceren wel 1.500 FPV-drones per maand om aan de stijgende vraag te kunnen voldoen, schreef technologiejournalist David Hambling in Forbes.

Een Oekraïense militair houdt een drone vast tijdens een test van nieuw materieel in Donetsk op 3 augustus 2023.
Een Oekraïense militair houdt een drone vast tijdens een test van nieuw materieel in Donetsk op 3 augustus 2023.
Wojciech Grzedzinski/Anadolu Agency via Getty Images

De Pegasus-drones van Escadrone halen een topsnelheid van bijna 100 kilometer per uur en kosten slechts 310 tot 420 euro. Ter vergelijking: sluipmunitie gebouwd volgens militaire specificaties zoals de door de Verenigde Staten geleverde Switchblade, kan tussen de 60.000 en 80.000 dollar kosten, omgerekend tussen de 54.000 en 73.000 euro.

Aan Oekraïense kant is er een "betere organisatie tussen overheid, vrijwilligers en het leger", zei Bendett. "De samenwerking en de integratie zijn beter en er is betere communicatie over wat nodig is. Dat is wat grotendeels nog ontbreekt aan Russische kant", aldus de defensie-expert.

De FPV-drones voor de Russische strijdkrachten zijn het product van meerdere organisaties die zijn gefinancierd met particuliere donaties. Russische organisaties zijn onder andere Sudoplatov, DroneZ, en Project Archangel, waarvan de een honderden drones produceert terwijl de ander nog niet heeft kunnen opschalen.

Volgens Bendett zouden de Russische drone-organisaties een beroep moeten doen op hun defensie-industrie om te investeren in deze producten. Zo kunnen ze opschalen en de Russische strijdkrachten voorzien van tienduizenden drones op maandbasis, om daarmee de uitdagingen aan het front aan te gaan. "Dat is nog niet gebeurd", constateert hij.

In plaats van een gecoördineerde aanpak, plaatsen individuele Russische legereenheden bestellingen voor FPV-drones. De bedrijven doen vervolgens wat ze kunnen om aan de vraag te voldoen.

Afgezien van het verschil in het aanvoerproces van drones, worden zowel de Russen als de Oekraïeners effectiever in het integreren van FPV-drones in hun gevechtsoperaties. Daarmee verandert de manier waarop deze oorlog wordt uitgevochten. Wel lijkt Oekraïne vooralsnog een duidelijke voorsprong te hebben in drone-operaties, zeggen experts.

Onbemande systemen zijn een integraal onderdeel geworden van de oorlog en op dit moment is Oekraïne zonder twijfel het droneconflict aan het winnen, zei dronetechnologie-expert Steve Wright onlangs in Newsweek.

Oekraïense troepen gebruikten drones voor verschillende doeleinden: verkenning en bewaking, het coördineren en corrigeren van indirect artillerievuur, het droppen van granaten, het op afstand tot ontploffing brengen van mijnen en geïmproviseerde explosieven en het aanvallen van doelen.

En dat zijn alleen nog maar de vliegende toestellen. Oekraïne gebruikt ook onbemande grondvoertuigen om gewonde soldaten te evacueren en mijnen te plaatsen. Ook beschikt het leger over droneboten om onder meer Russische oorlogsschepen aan te vallen.

Met explosieven uitgeruste FPV-drones zijn slechts één van de vele typen onbemande systemen die in deze oorlog worden gebruikt, maar ze blijken een aanzienlijke bedreiging te vormen voor beide partijen.

Een lid van het Oekraïense leger werkt met drone-onderdelen in een lab in Donetsk in Oekraïne op 10 juli 2023.
Een lid van het Oekraïense leger werkt met drone-onderdelen in een lab in Donetsk in Oekraïne op 10 juli 2023.
Yuriy Mate/Global Images Ukraine via Getty Images

Kunnen ze worden verslagen?

Het nadeel van onbemande luchtvaartuigen is dat ze kwetsbaar zijn voor een breed scala aan tegenmaatregelen, met name elektronische oorlogsvoering en storing. Dat geldt ook voor FPV-drones.

De Oekraïense strijdkrachten raken elke maand wel 10.000 drones kwijt, bleek uit een in mei gepubliceerd rapport van Jack Watling en Nick Reynolds van de Britse denktank Royal United Services Institute (RUSI). Zij zijn beide experts op het gebied van landoorlogsvoering en interviewden Oekraïense militairen.

Elektronische oorlogsvoering waarbij systemen van de tegenpartij worden verstoord of onbruikbaar gemaakt, kan een effect hebben op FPV-drones. Hetzelfde geldt voor de 'cope cages' die op pantsertvoertuigen zijn gelast om ze te beschermen tegen de explosieve drones.

Al schreef Vice in 2022 dat de beschermingskooien niet erg effectief leken.

De provisorische kooien benadrukken de wanhoop die is ontstaan als reactie op de groeiende dreiging van drones, die vorig jaar voor het eerst de kop op staken maar nu een van de kenmerkende en altijd aanwezige wapens in het Oekraïense conflict zijn geworden.

Drones kunnen neergehaald worden door de luchtverdediging, maar de kosten voor raketonderschepping zijn buitenproportioneel in vergelijking met de kosten van een drone.

Dronebestuurders die meestal een uitgebreide training hebben gevolgd, zijn in dat opzicht een veel waardevoller doel. Het is niet ongewoon dat dronebestuurders op elkaar jagen, zei een Oekraïense ingenieur eerder dit jaar tegen het Amerikaanse nieuwsprogramma PBS Newshour.

"De bestuurders zijn het waardevolst, omdat een ervaren persoon die overleeft, met meerdere FPV-drones doelen kan bestoken", zei Bendett. Hij voegde eraan toe dat beide partijen prioriteit geven aan het uitschakelen van de bestuurder.

Een Oekraïense dronebestuurder test nieuw materieel waaronder FPV-drones op 3 augustus 2023 in Donetsk in het oosten van Oekraïne.
Een Oekraïense dronebestuurder test nieuw materieel waaronder FPV-drones op 3 augustus 2023 in Donetsk in het oosten van Oekraïne.
Wojciech Grzedzinski/Anadolu Agency via Getty Images

Dat gezegd hebbende, zijn er wel innovaties die erop gericht zijn om FPV-drones te verstoren, waaronder systemen die mogelijk kunnen worden ingebouwd in de verdediging van pantservoertuigen. Het is echter onduidelijk hoe ver de ontwikkeling daarvan op dit moment is.

"Er wordt aan beide kanten veel geëxperimenteerd met wat mogelijk effectief zou kunnen zijn," legde hij uit. "Maar, weet je, de oplossingen zijn niet wijdverbreid, of zijn nog niet op voldoende grote schaal geïntroduceerd om deze dronetechnologieën tegen te gaan."

Dus vooralsnog blijven deze systemen een dodelijke dreiging voor zowel Russische als Oekraïense troepen.

De FPV-drones zijn goedkoop en in groten getale beschikbaar, zei Bendett tegen Insider. "Het is een verwoestend wapen omdat het met hoge snelheid laag boven de grond kan vliegen, wat betekent dat het niet wordt opgemerkt totdat het te laat is."

Lees ook: Voor het eerst heeft Oekraïne waarschijnlijk meer tanks dan Rusland, maar dat is niet het hele verhaal